آدیپیک اسید – Adipic acid
با نام دیگر هگزان دی اوئیک اسید ، یک دی کربوکسیلیک اسید خطی می باشد که از مخلوط سیکلو هگزانول و سیکلو هگزانون به دست می آید . فرمول شیمیایی آدیپیک اسید (CH2)4(COOH)2 می باشد. تولید سالانه جهان از این ماده 2.5 میلیون تن می باشد. شکل ظاهری آدیپیک اسید پودر سفید و جامد است. از آدیپیک اسید برای تولید نایلون استفاده می شود. آدیپیک اسید عموما به عنوان افزدونی در صنعت غذایی مورد استفاده قرار می گیرد. از دیگر هم خانواده های این اسید می توان به اسید استیک نیز اشاره کرد.
خواص فیزیکی و شیمیایی آدیپیک اسید
شکل ظاهری آن کریستالی و سفید می باشد . جرم مولکولی آن 146.14 گرم بر مول می باشد . نقطه ذوب آن 151-154 درجه سلسیوس و نقطه جوش آن 337.5 درجه می باشد. فشاربخار آن 1 میلی لیتر جیوه است.
تهیه آدیپیک اسید به روش اکسایش
همانطور که در ابتدای بند اشاره کردیم ، مخلوطی از سیکلوهگزانول و سیکلوهگزانون در تهیه آدیپیک اسید نقش دارند ، مخلوط این دوماده را اختصارا روغن “KA” می نامند ، این نام مخفف کتون – الکل می باشد. هنگامی که این روغن به وسیله نیتریک اسید اکسید می شود ، آدیپیک اسید بدست می آید. البته این واکنش در یک مسیر چندمرحله ای روی میدهد. ابتدا سیکلوهگزانول طبق واکنش زیر به کتون تبدیل می شود :
HOC6H11 + HNO3 → OC(CH2)5 + HNO2 + H2O
سپس اسید نیتریک با واکنشی که با خود دارد ، تجزیه جزئی می شود ، سپس طبق واکنش زیر محصول نهایی بدست می آید.
HNO2 + HNO3 → NO+NO3− + H2O
OC6H10 + NO+ → OC6H9-2-NO + H+
گلوتاریک اسید و سوکسینیک اسید و اکسید نیتروژن از محصولات جانبی واکنش هستند. N2O از جمله گازهای گلخانه ای مضر برای لایه اوزون می باشد ، البته در این واکنش این گاز به گازهای اکسیژن و نیتروژن تبدیل می شود. همچنین آدیپیک اسید را می توان از کربونیلاسیون بوتادی ان نیز تهیه نمود.
کاربردهای آدیپیک اسید
تولید نایلون ها
نایلون به عنوان یک پلی آمید فتالیک ، از جمله اصلی ترین کاربرد تجاری اسید آدیپیک می باشد ، نایلون 66 یا 6 از جمله مهم ترین نایلون های تجاری می باشند که خود در صنعت های مانند صنعت فرش ، لباس ، لاستیک سازی و قطعات خودرو ، کاربردهای الکترونیکی ، فیلم ها ، پوشش سیم و فیبرهای تک رشته ای مورد استفاده قرار می گیرد .
روان کننده های سنتزی
درصنایع نظامی ، هوانوردی و ساخت توربین های گازی ، کمپرسورها و موتورهای جت و اتوموبیل از مونوهیدریک الکل استرهای اسید آدیپیک و پلی استرهای آدیپات به عنوان روان کننده استفاده می شود ، دلیل استفاده از این ماده پایداری و مقاومت بالای آن در مقابل خوردگی می باشد.
افزودنی های کاغذ
کارتن ها و کاغذهایی که عموما با مایعات و رطوبت در ارتباط هستند بایستی یک خاصیت ضدرطوبتی داشته باشند ، کاغذها و کارتن هایی که در صنعت شیر و دستمال کاغذی مورد استفاده قرار می گیرند ، از رزین های کاتیونی مقاوم در برابر رطوبت تولید می شوند ، اسید آدیپیک در تولید اینگونه رزین ها نقش به سزایی دارد.
الکترولیت های باتری
نمک های مختلف اسید آدیپیک به عنوان الکترولیت در باطری ها به کار می روند ، به طور مثال آمونیوم آدیپات در باطری ها مایع و تترامتیل فسفونیوم آدیپات در باتری هایی که در برابر حرارت مقاوم هستند مورد استفاده قرار می گیرد.
روغن لحیم
در اتصالات الکتریکی نیاز به این مورد می باشد که مواد باقیمانده در اتصالات به حداقل مقدار کاهش یابند و همچنین اتصالات به سادگی و بدون نیاز به اکسیداسیون تمز شوند ، برای این کار نیاز به روغن لحیم می باشد . آدیپیک اسید در فرمولاسیون روغن لحیم استفاده می شود ، این اسید سبب کاهش خوردگی و سهولت در تمیزکردن سطوح اتصالات می شود.
محافظت از شیشه
کاربرد دیگر اسید آدیپیک در محافظت از شیشه های درب ، ماشین و … می باشد ، هنگامی که از محلولی رقیقی از اسید آدیپیک بر روی این سطوح استفاده می شود ، مانع از خش افتادن و کثیف شدن سطوح می شود.
دباغی کردن پوست
مهم ترین عمل در فرآیند دباغی کردن پوست ، پایدار کردن فیبرهای کلاژن در برابر تجزیه می باشد که این عمل را اسید آدیپیک انجام می دهد.
کاربرد دارویی
این اسید یک عامل مستقیم درمانی نیست ولی در بسیاری از داروها مورد استفاده قرار می گیرد. این ماده در قرص های دارویی گنجانده می شود تا آزادسازی ترکیب های اسیدی را کنترل کند .در برخی از قرص ها نیز به عنوان طعم دهنده استفاده می شود ،
مثلا در قرص ضد قارچ اضافه می شود تا طعم شیرینی در هنگام مصرف داشته باشد.
کاربرد غذایی
اسید آدیپیک به عنوان افزودنی ، طعم دهنده و چاشنی درصنعت غذایی مورد استفاده قرار می گیرد .
این ماده در کدام مواد غذایی موجود است؟ به طور طبیعی در چغندر و نیشکر یافت می شود. نوع سنتزی و مصنوعی آن معمولاً به عنوان اسید اصلی در بطری های نوشیدنی یافت می شود که سبب گاز دار شدن آن ها نیز می گردد. همچنین طعم خاصی به آب میوه و ژلاتین اضافه می کند. اسید آلی در بسیاری از مخلوط های مواد غذایی و نوشیدنی ها برای ایجاد عطر و طعم شیرین استفاده می شود. همچنین ممکن است در عصاره های مصنوعی ، محصولات لبنی ، ادویه جات ترشی ها و آبنبات های سرما خوردگی مورد استفاده قرار بگیرد.
خطرات و ایمنی آدیپیک اسید
مانند بسیاری از کربوکسیلیک اسیدها ، این ماده تحریک کننده خفیف پوتی می باشد ، همچنین کمی سمی است.
جهت استعلام قیمت با همکاران ما در مجموعه ارشیا شیمی تجارت در ارتباط باشید.